Дар солҳои охир, коррупсия ба як зуҳуроти системавӣ табдил ёфтааст. Он ҳамеша дар давраи гузариш ё дар марҳилаи ибтидоии модернизатсия қарор дорад. Имрӯзҳо дар Тоҷикистон мушкилоти коррупсия ин масъалаи таҳқиқи ҳокимияти сиёсӣ, сохторҳо, муассисаҳо, дастгоҳи давлатӣ, воситаҳои ахбори умум, таҳқиқоти риторикӣ ва амалӣ яке аз ҷойҳои марказиро ишғол мекунад.
Коррупсияро як намуди анъана ва маъмултарини ҷиноят номидан мумкин аст, ки дар тамоми давлатҳои мутамаддини ҷаҳон вуҷуд дорад. Аслан, ҳеҷ кишваре нест, ки даъвои покии худро талаб кунад.
Дар айни замон, илм дар омӯзиши коррупсия қадами муҳим гузоштааст. Аксарияти олимон ва мутахассисон аз воситаҳои маъмулии қонунгузорӣ, аз қабили “ришва”, “суистифода”, “барзиёд” ва ғайра даст кашида, бо истифода аз муносибати ягона ба методологияи омӯзиши он роҳи фаҳмиши моҳияти “зуҳурот”-ро гирифтаанд.
Имрӯзҳо аксари муҳаққиқони ватанӣ ва хориҷӣ оид ба коррупсия онеро муҳокима ва тарофдори мекунанд, ки коррупсия ҳамчун консепсияи синтетикӣ, ки на танҳо ҳуқуқӣ, криминологӣ, балки маънои иҷтимоӣ-ҷамъиятӣ ва иҷтимоӣ-сиёсӣ ва иқтисодӣ дорад.
Таърих муддати тулонӣ бо ин зуҳурот шинос аст. Арасту олим ва мутафаккири Юнон вобаста ба ин зуҳурот чунин гуфта буд: “Муҳимтарин чизе барои ҳар як системаи давлатӣ зарур аст, ин ба тартиб даровардани қонунҳо ва қонунҳои муқаррарӣ мебошад, то мансабдорон фоида ба даст наоранд”. Ҳамчунин олим ва файласуфи Фаронса Монтескё чунин қайд карда буд : “Аз таҷрибаи асрҳо маълум аст, ки ҳар як шахси қудратманд майл ба сӯиистифода мекунад ва то ба ҳадди муайяншуда расиданаш ба ин самт меравад.”
Сабабҳои ҷинояткории коррупсия нисбат ба оне, ки дар назари аввал ба назар мерасад, амиқтар нест. Чун одамоне, ки дар бораи ин зуҳурот, миқёси он тасаввуроти аниқ ва мӯътамад надоранд, албатта, ба сабабҳои иқтисодӣ шабеҳ медиҳанд. Паст кардани коррупсия ба мафҳуми маъмулии “ришва» чунин шуморида шавад, ки сабаби коррупсия нарасидани маблағ аз табибон, муаллимон, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, мансабдорон аст … Аммо дар ин робита мо танҳо дар бораи ришвахорӣ сӯҳбат карда метавонем. Агар тафаккур як шарти муайянкунии “ришва”-ро дар бар гирад, ин маънои онро дорад, ки онҳо дар фаҳмиши бошууронаи худ принсипҳои умумиро баҳо медиҳанд. Ҳамчун як падидаи иҷтимоӣ “ришва” дар содир кардани амалҳои мухталифи коррупсионӣ зоҳир мешавад, ки баъзеи онҳо ҷиноят эълон карда, ба ҷавобгарӣ кашида мешаванд.
Коррупсия як мафҳуми дигарест, ки хатари ҷиддие дорад…. Коррупсия волоияти қонун, демократия ва ҳуқуқи инсонро ба таври ҷиддӣ таҳдид мекунад, эътимод ба ҳукумат, принсипҳои идоракунии давлатӣ, баробарӣ ва адолати иҷтимоӣ, рақобати шадидро халалдор сохта, рушди иқтисодиро бозмедорад ва ба устувории институтҳои демократӣ ва меъёрҳои ахлоқии ҷомеа таҳдид мекунад.
Дар солҳои охир, коррупсия ба як зуҳуроти системавӣ табдил ёфтааст. Он ҳамеша дар давраи гузариш ё дар марҳилаи ибтидоии модернизатсия қарор дорад. Имрӯзҳо дар Тоҷикистон мушкилоти коррупсия ин масъалаи таҳқиқи ҳокимияти сиёсӣ, сохторҳо, муассисаҳо, дастгоҳи давлатӣ, воситаҳои ахбори умум, таҳқиқоти риторикӣ ва амалӣ яке аз ҷойҳои марказиро ишғол мекунад.
Коррупсияро як намуди анъана ва маъмултарини ҷиноят номидан мумкин аст, ки дар тамоми давлатҳои мутамаддини ҷаҳон вуҷуд дорад. Аслан, ҳеҷ кишваре нест, ки даъвои покии худро талаб кунад.
Хатари ҷамъиятии коррупсия бениҳоят бузург аст. Санадҳои байналмилалӣ таъкид мекунанд, ки коррупсия ба иқтисодиёт таъсири зиёновар дошта, самарабахшии ҳама гуна қарорҳо ва барномаҳои ҳукуматро халалдор мекунад, ба ахлоқи ҷомеа зарар мерасонад, эътимоди шаҳрвандонро ба ҳукумат, нуфузи ҳукуматро барбод медиҳад ва принсипи адолат ва адолати беғаразро вайрон мекунад.
Муайянкунандаи этикӣ ва фарҳангии коррупсия ин, натиҷаҳои таҳқиқоти криминологӣ ва ҷомеашиносӣ мебошад.Коррупсия вобаста ба тақсимоти ваколатҳо дар он аст, ки хизматчиёни давлатӣ ва шахсони дигаре, ки ба иҷрои вазифаҳои давлатӣ ваколатдоранд, аз мансаб, мақом ва ваколатҳои мансабии худ ба манфиати шахсӣ ё манфиатҳои гурӯҳӣ истифода мекунанд.
Муҳаққиқон муттаҳид сохтани кӯшишҳоро баҳри мубориза бо коррупсия ҳамчун як тадбири таъмини амнияти давлат меҳисобанд. Самаранокии он бештар аз касбият ва сифатҳои маънавии кадрҳо, системаи дастгирии кадрҳо вобаста аст, ки қувваи пешбарандаи мубориза бо зуҳуроти гуногуни коррупсия мебошанд. Густариши ғояҳои илмӣ дар бораи коррупсия дар соҳаи кадрҳои мақомоти ҳокимияти давлатӣ, таҳияи механизмҳои пешгирии он, муайян ва ҳалли ихтилофи манфиатҳо зарурияти фаврӣ ба ҳисоб меравад. Ҳамзамон, сиёсати илмии асоснок ва қонунии кадрии давлат метавонад механизми самарабахши мубориза бо коррупсия гардад. Субъектҳои сиёсати давлатии кадрҳо ин иштирокчиёни фаъоли равандҳои кадрӣ, интиқолдиҳандагони салоҳияти муайяни касбӣ, ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳои муқарраршуда, дар таҳия ва татбиқи сиёсати давлатии кадрҳо ва сиёсати зиддикоррупсионӣ мебошанд.
Боз як нуқтаи муҳим вобаста мубориза бар коррупсия ин ба шаҳрвандон хабар додани оқибатҳои коррупсия аст. Бо мақсади он ки шаҳрвандон ба коррупсия роҳ надиҳанд, онҳо бояд бештар дарк кунанд, ки на танҳо ба давлат ва ҷомеа, балки ба ҳар як шаҳрванд зарари моддӣ ва маънавӣ низ расонида мешавад. Коррупсия аз нав тақсимкунии беадолатонаи маблағҳоро ба манфиати гурӯҳҳои корпоратӣ ва иҷтимоӣ аз ҳисоби гурӯҳҳои осебпазири иҷтимоӣ бармеангезад.
Коррупсия бояд аз ҷониби тамоми шаҳрвандон дар якҷоягӣ бо тамоми сохторҳои ҷумҳурӣ ҳатман мубориза бурд.
Чи тавре ки, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намудаанд, ки “Мубориза ба муқобили коррупсия фақат вазифаи мақомоти ҳифзи ҳуқуқ нест. Дар ин мубориза тамоми аҳли ҷомеа, ҳар як шаҳрванди бонангу номус ва ҷомеаи шаҳрвандӣ низ бояд бетараф набошад. Танҳо дар ҳамин сурат мо метавонем сатҳи коррупсияро дар мамлакат коҳиш диҳем”.
Аз ин лиҳоз ҷиҳати дар амал тадбиқ намудани дастуру супоришҳои Пешвои миллат, баланд бардоштани эътимоди аҳолӣ ба мақомоти давлатӣ ва афзоиши самаранокии мубориза бар зидди коррупсия зарур аст, ки фаъолият дар ин самт бо ҷалби васеи ҷомеаи шаҳрвандӣ ва ҳар як фарди ҷомеа ба роҳ монда шавад.
Кодекси ҷории ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои гурӯҳбандӣ ба ҷиноятҳо, ба монанди қаллобӣ, тасарруфи худсарона ва тасарруф ба истифодаи мақоми хизматӣ, сӯистифода аз ваколат, иштироки ғайриқонунӣ дар фаъолияти соҳибкорӣ, гирифтани пора, додани пора, монеъ шудан ба фаъолияти қонунии соҳибкорӣ, маҳдуд кардани рақобат ва ғайра асосҳо медиҳад.
Вобаста ба гуфтаҳои боло, ҷинояти коррупсионӣ ҷинояти шахсони ба таври расмӣ идоракунанда (кормандони давлатӣ ва шахсони дигаре, ки ба иҷрои вазифаҳои давлатӣ ваколатдор шудаанд) бо истифода аз имкониятҳои худ барои ба даст овардани фоидаи ғайриқонунӣ мебошад.
Ҷиноятҳои коррупсионӣ як қатор хусусиятҳои алоқамандии криминологии субъектҳои чунин ҷиноятҳоро, вобаста ба самтҳо ва усулҳои содир намудани онҳо доро мебошад. Онро ҳамчун ҷинояти элитаи империалистӣ метавон тавсиф кард, зеро субъектҳои коррупсия шахсони дорои сатҳи баланди иҷтимоӣ мебошанд.
Андешаи ҷамъият, коршиносон ва таҳлилгарон чунин хулоса медиҳад, ки заминаи тавсеаи коррупсия бад шудани вазъи моддии аксарияти аҳолӣ мебошад, зарур аст, ки модели аз ҷиҳати илмӣ асосноки иқтисодӣ ва сиёсии рушди ҷомеаи Тоҷикистон таҳия карда шавад ва сатҳи некӯаҳволии шаҳрвандони кишвар баланд бардошта шавад. Коррупсия ба яке аз масъалаҳои муҳокимашаванда, чӣ дар гузашта ва чӣ замони муосир табдил ёфтааст, ки барои тамоми ҷабҳаҳои ҷомеа дорои аҳамияти бузург ва муҳим мебошад.
Хулоса, коррупсия бӯҳрони эътимодро ба ҳукумат меафзояд, нуфузи давлат дар назди шаҳрвандонаш коҳиш меёбад. Раванд манфӣ буда, барои оянда оқибатҳои ҷиддӣ дорад. Аммо ин маънои онро надорад, ки онро пешгирӣ кардан мумкин нест.
Декани факултети дизайн Саидова Б. Ҳ.
