Бахшида ба 30-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон
Миллати тоҷик тӯли асрҳои зиёд дар рушду нумӯи илму фарҳанг ва ҳунари башарӣ саҳми арзанда гузоштааст. Дар осори адибони мо ҳазорсолаҳо пеш аз ин дар бораи ҳунарҳои аҷдодони мо сухан меравад ва он ҳама то замони имрӯза омада расидаанд.
Ҳунарҳои мардумӣ фарогири ҳамаи қишрҳои ҷомеа буда, ба маҳсули дасти косибон бояд таваҷҷуҳи ҳамешагӣ зоҳир кард. Мо бояд онҳоро омӯзем ва тарғибу ташвиқ намоем.
Мақсади асосии эҳё намудани анъанаҳои миллӣ, аз ҷумла ҳунарҳои мардумӣ ташаккул додани завқи бадеӣ бо эҷоди ҳунарҳои халқӣ, тарбияи таҳаммулу тозакорӣ, ғанӣ гардонидани дунёи ботинии шахс ва тарбияи худшиносии миллӣ аст.
Ҳаминро ба инобат гирифта, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёмҳои худ ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2018-ро “Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ” ва такроран солҳои 2019-2021-ро “Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ”эълон намуд, ки боиси руҳбаландии тамоми қишри ҷомеа, хусусан аҳли ҳунармандон гардид. Чунин иқдомҳо барои эҳё намудани анъанаҳои миллӣ ва муаррифии бойгарии маданӣ – маънавии миллат ниҳоят зарурӣ ва саривақтист.
Санъати амалӣ ва навъҳои гуногуни он дар ҳаёти мардум ҷойгоҳи хоса дошта, як падидаи муҳими фарҳанги миллии тоҷикон мебошад.
Имрӯз дар шаҳру ноҳияҳои ҷумҳуриамон ҳунармандони зиёде ба офаридани асарҳои ҷолиби бадеӣ машғуланд, аммо инкишофи навъҳои
гуногуни санъати халқии мардуми мо ҳоло ҳам дар сатҳи қаноатбахш нест. Дар инкишофи ҳунарҳои санъати дастӣ муаммоҳои гуногун вуҷуд дошта, ҳатто бархе аз ин ҳунарҳо дар қисман ноҳияҳо қариб аз байн рафтаанд.
Бо шарофати соҳибистиқлол гардидани ҷумҳурӣ зарурати ҳалли масъалаҳои марбут ба эҳёи ҳунарҳои мардумӣ ба миён омад, ки ин аз ҳама пеш ба санъати амалии халқӣ мансуб аст.
Дар доираи иқдоми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оид ба эҳё ва рушди ҳунарҳои мардумӣ дар шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ даҳҳо мактабҳои ҳунармандон ташкил шуда, ба фаъолият оғоз намуданд. Дар ин мактабҳо аз рӯи усули анъанавии миллии “устод- шогирд” устодон шогирдонро касбу кор омӯхта, ба фаъолияти меҳнатӣ омода менамоянд.
Зардӯзии мардона Зардӯзии занона
Илова бар ин, ба хотири эҳёи ҳунарҳои мардумӣ литсейҳо, донишгоҳу донишкадаҳо амал мекунанд. Ин марказҳои омӯзиши касбу ҳунар дар мисоли Донишкадаи давлатии санъати тасвирӣ ва дизайни Тоҷикистон, литсейҳои касбӣ-техникӣ, коллеҷҳои сершумор таҳти роҳнамоии омӯзгорон ва устоҳои машҳуру боистеъдод фаъолият мебаранд. Ҳунарҳои дастӣ дар инсон завқи бадеиро ташаккул дода, таҳаммулу тозакориро тарбия менамояд ва ҷаҳонбинию дунёи маънавии инсонро ғанӣ мегардонад. Дар замони соҳибистиқлол гардидани Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳатто ҳунарҳое, ки замоне фаромӯш шуда буданд, аз нав эҳё гардиданд.
Ҳунарҳои халқӣ дар ташаккули худшиносии миллии насли наврас ва ҷавонон нақши асосӣ дорад. Ҳисси худшиносӣ ва зебоипарастии мардумро бо намоиши бозёфтҳои бостоншиносон, ба монанди китобу дастхатҳои нодир ва мусаввараҳо, ки дар онхо фарҳанг, ҳунари меъморӣ ва рассомӣ, ҳамчунин хусусияти рӯзгори маишии мардуми давраҳои қадим инъикос ёфтаанд, ташаккул додан мумкин аст. Ҷомеаи инсонӣ дар давраҳои гуногун равияҳои хосро дар соҳаҳои мухталифи санъату ҳунар ба мерос гузоштааст. Мушоҳидаҳо собит менамоянд, ки ҳар як давраи ҳукмронии сулолаю хонадонҳо дар ороиши ашё, намунаҳои ҳунари меъморӣ, сару либос, ҷиҳози манзил хусусияти ба худ хосро ноил мебошад.
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон зарурияти инкишофи ҳунарҳои мардумиро дар мисоли меъморӣ, кулолгарӣ, мисгарӣ, заргарӣ, ҳайкалтарошӣ, барномасозӣ ва ғайраҳо дарк намуда, 30-марти соли 2013 таҳти №144 Донишкадаи давлатии санъати тасвирӣ ва дизайни Тоҷикистонро таъсис дод. Ҳар сол ба ҳисоби миёна 180- 250 нафар донишкадаро аз рӯи ихтисосҳои номбаршуда хатм намуда, вобаста ба ихтисоси худ дар эҳё намудани ҳунарҳои мардумӣ саҳмгузоранд.
Тaҷaccyми ҳyнapҳои миллӣ дap ороиши capy либос, чиҳози хонa, муҳити зист вa ғaйpa мyшоҳидa мешaвaд. Мacaлaн, бapои омӯзиши тaъpихи либос acapҳои caнъaти тacвиpӣ, меъморӣ, aдaбиёт, ҳyҷҷaтҳои тaъpихие, ки зиндaгии мaишии мapдyм вa фapҳaнги дaвpaҳои гyзaштapо инъикос меcозaнд, capчaшмaҳои acоcӣ бa ҳисоб меpaвaнд. Шaкл вa хусусияти capy либос дap ҳaмa дaвpy зaмон фapҳaнги мaънaвии хaлқ, урфу одaт вa мyноcибaти мapдyмpо бa ин ё он пaдидaвy ҳодиca нишон медиҳaд. Тaғйири шaклy нaмyди ҳaмaи нaвъҳои либоси миллӣ бa хусусияти ин ё он минтaқa вобacтa мебошад.
Аз ин pӯ, омӯзиши либоси миллӣ вa тaғйири шaклҳои он pобитaи либосро бо тaъpихи этникии миллӣ ошкор меcозaд.
Бa тарзи либоси миллии мардуми Оcиёи Миёнa авpyпоиён ҳaнӯз дap acpҳои миëнa тaвaҷҷуҳ зоҳиp намуда буданд. Аввaлин шyдa бa тacнифи либоси хaлқҳои Оcиëи Миëнa caйёҳон Мapко Поло, Гилом Рубрук, Рюи Гонзaлеc таваҷҷуҳ зоҳир намуда, Мapко Поло дap китоби хеш либоси мapдyми куҳистони Помирро тacниф нaмyдa, чунин кайд кapдaacт: “Дap ин ҷо одaмон кaмонвapони олидapaҷaaнд, биcëpтap либоcҳои aз пусту пашми хaйвонот омодaшyдapо, ки apзиши бaлaнд доpaнд, бa бap мекyнaнд”.
Омӯхтани таърихи сару либос, ҷиҳози хонаводаи миллии ҳар як халқу миллат, барои онҳое, ки бо таърих ва фарҳанги он халқу миллат шинос шудан мехоҳанд, аз ҷумла, санъатшиносон, кормандони театр ва кинематография, рассомон ва намояндагони соҳаҳои дигари фарҳанг муҳим аст. Аз тарафи дигар, дар ҷараëни шиносоӣ бо таърихи либоси миллӣ то андозае аз вижагиҳои либоси миллии халқҳои дигари хамсоя низ огоҳ шудан аз манфиат холӣ нест.
Ҳунармандони тоҷик дар инкишофи ҳунарҳои мардумӣ ва инчунин тарбияи шогирдони боистеъдод саҳми босазо гузоштаанд, ки дар тайёрии касбии ҳунармандон ва омӯзгорони ояндаи санъати ороиши амалӣ наҳши асосӣ доранд.
Таҷрибаи чандинсола собит менамояд, ки дар раванди гузаштани машғулияти амалӣ дар донишҷӯён малакаи шинохти зебоӣ ва дарки арзиши бадеии асарҳои санъати ороиши амалӣ инкишоф меёбад.
Дар Донишкадаи давлатии санъати тасвирӣ ва дизайни Тоҷикистон донишҷӯён баробари амалҳое, ки дастӣ иҷро мекунанд, инчунин аз техника ва технологияи муосир истифода мебаранд. Онҳо аз дастовардҳои ҷаҳони муосир бархурдор гардида, дар бораи хунари анъанавии тоҷикон аз куҷо сарчашма гирифтааст ва корҳои эҷодии ҳунармандон бо кадом технология офарида шудаанд, тасаввурот пайдо мекунанд.
Донишҷӯён дар раванди таълими фанҳои тахассусӣ – қаламкашӣ, рангкашӣ, кандакорӣ, наққошӣ, рассомӣ, ҳайкалтарошӣ ва ғайра аз анъанаҳои миллии халқамон самаранок истифода мебаранд. Инъикоси анъанаҳои миллӣ дар офаридани осори ҳунарҳои мардумӣ, инкишофи ҳисси ватандориву ифтихори миллӣ ва тарбияи худшиносии миллӣ нақши муҳим мебозад.
Субҳон Усмонов,
устоди Донишкадаи давлатии санъати тасвирӣ ва дизайни Тоҷикистон
