Албатта, гузариши рақамӣ ҷиноят ва намудҳои онро сарфи назар накардааст, фасод ва ҷиноятҳои марбут ба коррупсия низ истисно нест. Самаранокии пешбинишудаи мубориза бо коррупсия ба воситаи технологияҳои иттилоотӣ ва ҷорӣ намудани хизматрасониҳои электронӣ ҷинотяҳои коррупсиониро ба сатҳи сифатан нав расонд. Татбиқи раванди технологияҳои рақамӣ ҳаёти моро босуръат тағйир медиҳад ва аксари давлатҳои муосирро ба истифодаи васеи технология ва захираҳои иттилоотӣ ҳамчун воситаи муқовимат ба ҷинояткорӣ равона мекунад. Равандҳои амиқтар шудани рақамикунонии иқтисодиёт, барои тамоми башарият дурнамо ва имкониятҳои нав фароҳам оварда, ҳамзамон ба ашхосе, ки ба содир кардани ҷиноят майл доранд ва шахсони дорои технологияҳои IT-ро бо усулҳои навтарини киберӣ, ки тавассути онҳо ҷиноят содир мекунанд, фароҳам меорад. Рушди технология дар тамоми соҳаҳои ҷомеа таҳдидҳои иловагии ҷиноиро ба вуҷуд меорад. Мушкилоти муқовимат ба коррупсия ва умуман ҷиноятҳои коррупсиониро бидуни назардошти дастгоҳи илмии назариявӣ ва нишондиҳандаҳои консептуалӣ, ки тавассути онҳо вазифаҳои мушаххас оид ба коҳиш додани хатарҳои коррупсионӣ ва ҷиноятҳои коррупсионӣ ҳал карда мешаванд, дуруст таҳқиқ кардан мумкин нест. Дар тадқиқоти криминологӣ олимон масъалаҳои муқовимат ба намудҳои гуногуни ҷиноят, аз ҷумла коррупсияро таҳлил намуда, аз таҷҳизоти гуногуни илмӣ: пешгирии ҷинояткорӣ, мубориза бо ҷинояткорӣ, назорати ҷинояткорӣ ва ғайра истифода мебаранд.
Чунин ба назар мерасад, ки назорати пешбинишудаии ҷинояткорӣ як қисми таркибии муқовимат бо ҷинояткорӣ мебошад, талабот ва самаранокии амалии он дар давраи ташаккул ва рушди ҷомеаи рақамӣ ҳамчун як ташаккули нави иҷтимоию иқтисодӣ ба таври махсус ифода мешавад. Гузариш ба ҷомеаи иттилоотӣ барои давлат ва аҳолии он роҳи нави рушд – ҷорӣ намудани технологияҳои компютерии сатҳи баландро дар тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа, аз ҷумла дар соҳаи мубориза бо ҷинояткорӣ мекушояд.
Аз нуқтаи назари олимон: “Гузариш ба шакли дистантсионии рақамии коммуникатсия байни давлат ва аҳолӣ, додани ин коммуникатсия хусусияти ғайришахсӣ ва аз ҷиҳати техникӣ санҷидашаванда (рӯйхати пӯшидаи ҳуҷҷатҳо, сабти мӯҳлати хизматрасонии оммавӣ, алгоритми қатъии амали шаҳрвандон ва шахсони мансабдор) ба кам шудани шумораи амалҳои коррупсионии хизматчиёни давлатӣ, ки қаблан тавассути афзоиши хароҷоти муваққатӣ ва ҳуҷҷатии шаҳрвандон ба вуҷуд омада буданд, мусоидат намуд.” Ҷанбаи дигари ин масъала низ вуҷуд дорад, ки рақамикунонии иқтисодиёт боиси коҳиши шадиди шумораи мансабдорон мегардад, ки имрӯз хеле гарон аст. Барои муқоиса, хароҷоти нигоҳдории онҳо нисбат ба самти илм ва тандурустӣ зиёдтар аст. Дар робита ба ин, пешгӯӣ кардан мумкин аст, ки рақамисозии хадамотҳои давлатӣ ва мунисипалӣ метавонад боиси коҳиши ҷиддии фасод дар солҳои оянда гардад.
Дар баробари тамоми назарсанҷиҳо рақамикунонӣ инчунин схемаҳои нави коррупсиониро ба вуҷуд меорад: аз савдои “маълумоти калон” то тақаллуби ҳисобкунии овозҳои интихоботӣ ё хатогиҳои “тасодуфӣ” барномавӣ ва вайроншавии шартномаҳои интеллектуалиро фаро мегирад. Технологияҳои иттилоотӣ имкон медиҳанд, ки ҳам бо коррупсия мубориза баранд ва ҳам маҳдудиятҳои муқарраршудаи онро содда кунанд. Навтарин технологияҳои иттилоотиву рақамӣ метавонад на танҳо ба манфиати инсоният, балки барои мақсадҳои харобиовар, ҷинояткорӣ ва аз ҳама бадтараш, коррупсия истифода шавад. Ҷорӣ намудани технологияҳои иттилоотӣ хатари истифодаи онҳоро бо мақсадҳои ғайриқонунӣ зиёд мекунад, аз ин рӯ, коррупсия дар фазои рақамӣ аз байн намеравад, он танҳо тағйир меёбад ва шаклҳои нав мегирад.
Дар робита ба ин метавон гуфт, ки технологияҳои иттилоотӣ ва қарорҳои алгоритмии рақамӣ ҳарчанд шаклу амалҳои анъанавии рафтори коррупсиониро ба ҳадди ақал кам мекунанд, дар айни замон роҳҳои ниҳонии амалисозиро ба вуҷуд оварда, як бахши ниҳониро ташкил медиҳанд, ки дар он қарорҳои зарурӣ ва фоиданоки идоракунӣ қабул карда мешаванд.
Аҳамияти рақамисозӣ барои назорати коррупсия ва ҷинояткории коррупсиониро баланд арзебӣ карда, бояд ба оқибатҳои манфии пешбинишудаи он низ диққат дода шавад (баъзе аз онҳо аллакай бо амалия тасдиқ шудаанд). Дар байни оқибатҳои махсуси манфие, ки бевосита ё бавосита ба коррупсия ва ҷиноятҳои коррупсионӣ оварда мерасонанд, инҳоро метавон қайд кард:
-сармоягузории аз ҳад зиёд ба технологияҳои иттилоотӣ ва коммуникатсионӣ аксар вақт худ ба афзоиши фасод оварда мерасонад, зеро таҳрифи ин маблағҳо тавассути раванди ношаффофи харидҳо ба осонӣ имкониятҳоро барои коррупсия фароҳам меорад;
-технологияи иттилоотӣ метавонад як намуди нави коррупсияро муайян кунад, ки ба истилоҳ «коррупсияи электронӣ», ки бо истифодаи имкониятҳои «шабакаи»-и махфӣ ё ҷорӣ намудани криптовалютҳо ва ё сӯиистифодаи технологияҳои оддии хуб тарҳрезишуда, масъалан хадамоти хизматрасонии рақамии давлатӣ алоқаманд аст.
-технологияҳои иттилоотӣ-коммуникатсионӣ инчунин ба марказонидани имкониятҳои коррупсия (ва пеш аз ҳама “намуди элитаи” он) оварда мерасонанд, тамоми пойгоҳи марказии маълумот, ки барои амалиетҳои молиявӣ пешбинӣ шудааст, дар дасти қисми коррупсионии элитаи мансабдор хоҳад буд.
– технологияи блокчейн метавонад ба талошҳои зидди коррупсионӣ таҳдид намояд, зеро он имкон медиҳад, ки муомилоти комилан беном ва рамзгузоришудаи асъори крипто, ки метавонанд барои содир кардани дуздии фасод ё муомилоти қаллобӣ истифода шаванд.
Холиқов Н.Ш. – сардори шуъбаи ёрирасони техникӣ
